Czym jest melanina? Jak wpływa na wygląd skóry? Kompendium wiedzy
Za barwę skóry, a także włosów i tęczówek oczu, odpowiada melanina – naturalny barwnik produkowany przez nasz organizm. Sprawdź, jak powstaje i jak wpływa na odcień skóry. Dowiedz się, dlaczego ludzie mają różne odcienie skóry i jakie występują zaburzenia jej pigmentacji. Przeczytaj o tym, jak chronić skórę przed przebarwieniami i wyrównać jej koloryt.
Czym jest melanina i jak powstaje?
Melanina to nazwa pigmentów (barwników) występujących w skórze, włosach i tęczówkach oczu człowieka. Substancja ta produkowana jest przez wyspecjalizowane komórki skóry – melanocyty, zlokalizowane w warstwie podstawnej naskórka. Melanocyty wytwarzają melaninę w procesie zwanym melanogenezą – wykorzystują do tego aminokwas o nazwie tyrozyna, który przekształcany jest pod wpływem enzymów w cząsteczki pigmentu. Powstała melanina transportowana jest następnie do innych komórek naskórka (keratynocytów), nadając skórze jej unikalny odcień.
Warto dodać, że istnieją różne rodzaje melaniny – przede wszystkim eumelanina o kolorze brązowo-czarnym oraz feomelanina o odcieniu żółtawoczerwonym. To właśnie proporcje tych typów melaniny determinują indywidualny koloryt naszej skóry, włosów i oczu.
Jaką funkcję melanina pełni w skórze?
Melanina kojarzona jest głównie z kolorem skóry, ale pełni ona również niezwykle ważną funkcję ochronną. Pigment ten działa jak naturalna tarcza, która chroni skórę przed szkodliwym promieniowaniem UV. Melanina pochłania i rozprasza promienie ultrafioletowe docierające do skóry, dzięki czemu zabezpiecza komórki (w tym ich DNA) przed uszkodzeniami wywołanymi słońcem.
Osoby o ciemniejszej karnacji, które mają więcej melaniny w naskórku, są z natury nieco lepiej chronione przed poparzeniem słonecznym – ich skóra wolniej ulega zaczerwienieniu pod wpływem słońca. Nie oznacza to jednak, że mogą całkowicie rezygnować z ochrony przeciwsłonecznej! Nadmierna ekspozycja na słońce stymuluje wprawdzie produkcję melaniny, ale przy długotrwałym i intensywnym działaniu UV nawet skóra oliwkowa może ulec oparzeniom i uszkodzeniom. Promieniowanie ultrafioletowe przyczynia się do fotostarzenia skóry i powstawania przebarwień, a w skrajnych przypadkach może prowadzić do rozwoju nowotworów skóry.
Zapytaliśmy lekarza
Czy osoby o bardzo jasnej karnacji (z małą ilością melaniny) są bardziej narażone na nowotwory skóry?
Odpowiedź jest jednoznaczna: tak, osoby o bardzo jasnej karnacji, z niewielką ilością melaniny, są znacznie bardziej narażone na rozwój nowotworów skóry. Aby jednak dobrze to zrozumieć, musimy odnieść się do roli melaniny i pojęcia fototypu skóry. Melanina to barwnik, który nadaje kolor skórze, włosom i oczom, ale jej funkcja nie jest tylko estetyczna. To przede wszystkim nasz wewnętrzny filtr przeciwsłoneczny. Kiedy skóra jest wystawiona na działanie promieniowania UV, komórki produkujące melaninę (melanocyty) zwiększają jej produkcję. Melanina gromadzi się wokół jąder komórkowych keratynocytów, tworząc rodzaj ochronnej „tarczy”, która absorbuje i rozprasza promienie UV. Uszkodzenie DNA przez promieniowanie UV jest główną przyczyną mutacji, które mogą prowadzić do rozwoju nowotworów skóry.
W dermatologii zamiast pojęcia karnacja posługujemy się klasyfikacją fototypów skóry (według Fitzpatricka), która określa, jak nasza skóra reaguje na słońce. Opiera się ona właśnie na ilości produkowanej melaniny. Fototyp I i II to osoby o bardzo jasnej skórze, często z piegami, o włosach blond lub rudych oraz niebieskich lub zielonych oczach. Ich skóra zawiera bardzo mało melaniny. W kontakcie ze słońcem prawie nigdy się nie opalają, za to bardzo łatwo ulegają oparzeniom słonecznym. I tu dochodzimy do bardzo ważnej kwestii. Chociaż osoby o jasnej karnacji znajdują się w grupie najwyższego ryzyka, nikt nie jest całkowicie odporny na szkodliwe działanie słońca. Ryzyko dotyczy każdego. Posiadanie ciemniejszej karnacji (wyższy fototyp) zmniejsza ryzyko, ale go nie eliminuje. Nowotwory skóry, w tym czerniak, diagnozuje się u osób o każdym kolorze skóry.
Podsumowując, choć genetycznie uwarunkowany fototyp skóry jest kluczowym czynnikiem predysponującym do nowotworów skóry, to nasze nawyki i świadoma ochrona mają ogromny wpływ na ostateczne ryzyko. Dlatego też niezależnie od fototypu, każdy z nas powinien stosować odpowiednią ochronę przeciwsłoneczną.
Dr n. med. Mariusz Sikora
Dlaczego mamy różne kolory skóry?
Ludzie mają różne odcienie skóry – od bardzo jasnej, po ciemnobrązową. Decydują o tym przede wszystkim uwarunkowania genetyczne, które determinują aktywność melanocytów oraz proporcje typów melaniny w skórze. Co ciekawe, różnice w pigmentacji dotyczą nie tylko porównania między tzw. rasami – nawet w obrębie jednej populacji czy rodziny możemy zaobserwować zróżnicowane odcienie skóry. Dodatkowo na kolor cery wpływa ekspozycja na słońce – pod wpływem promieni UV nasza skóra ciemnieje (opala się), ponieważ melanocyty produkują więcej barwnika jako reakcję obronną.
Warto pamiętać, że tak jak skóra, również włosy i oczy zawdzięczają swoją barwę melaninie. Na przykład duża zawartość eumelaniny skutkuje ciemnymi włosami i tęczówkami, podczas gdy przewaga feomelaniny – blond lub rudymi włosami oraz zielonkawymi lub piwnymi tęczówkami.
Zaburzenia pigmentacji skóry – nadmiar i niedobór melaniny
Równowaga w produkcji melaniny bywa zaburzona, co skutkuje różnego rodzaju zmianami w wyglądzie skóry. Wśród nich można wymienić:
- Przebarwienia skóry – pojawiają się, gdy miejscowo gromadzi się zbyt dużo melaniny. Mogą to być np. plamy posłoneczne (powstające w wyniku intensywnego opalania), melazma (ostuda) występująca u niektórych kobiet w ciąży lub plamy starcze (pojawiające się z wiekiem). Przebarwienia mają postać ciemniejszych plam lub cętek na skórze i najczęściej występują na twarzy, dłoniach i dekolcie – czyli w miejscach najczęściej eksponowanych na słońce.
- Odbarwienia i bielactwo – odbarwienia to białe plamy na skórze spowodowane brakiem melaniny w danym obszarze. Najbardziej znanym schorzeniem tego typu jest bielactwo nabyte (łac. vitiligo), w którym układ odpornościowy niszczy melanocyty w niektórych miejscach, powodując występowanie odbarwionych plam o różnych kształtach. Plamy te mogą pojawiać się na dowolnej części ciała i mają wyraźnie jasny, mlecznobiały kolor.
- Albinizm – wrodzony brak melaniny w skórze, włosach i tęczówkach oczu. Osoby z albinizmem mają bardzo jasną, niemal białą skórę i włosy oraz jasnoróżowe lub jasnoniebieskie tęczówki (ze względu na przeświecanie naczyń krwionośnych przez pozbawioną barwnika tęczówkę). Albinizm wiąże się z nadwrażliwością na promieniowanie UV – skóra osób nim dotkniętych łatwo ulega poparzeniom i wymaga szczególnej ochrony przeciwsłonecznej.
- Piegi – piegi to drobne, liczne plamki o złotobrązowym kolorze, najczęściej widoczne u osób o bardzo jasnej karnacji. Pod wpływem słońca ciemnieją i stają się bardziej wyraźne, a w okresie zimowym mogą blednąć.
- Znamiona barwnikowe (potocznie zwane pieprzykami) – to niewielkie zmiany skóry utworzone z nagromadzonych melanocytów. Większość z nich ma postać małych, brązowych plamek lub guzków i jest łagodna, jednak niektóre mogą przekształcić się w zmiany złośliwe, dlatego znamiona należy obserwować.
Jak dbać o skórę i wyrównać jej koloryt?
Niezależnie od tego, czy masz bardzo jasną, czy ciemną karnację, pewne zasady dbania o skórę pozostają uniwersalne. Aby zachować zdrową skórę i równomierny koloryt, warto przestrzegać kilku kluczowych reguł, takich jak:
- Stosowanie codziennej ochrony przeciwsłonecznej – używaj na co dzień kremu z wysokim filtrem SPF (co najmniej 30) odpowiedniego do twojego typu skóry. Promieniowanie UV nasila produkcję melaniny i prowadzi do powstawania nowych przebarwień, dlatego tak ważne jest chronienie skóry przed słońcem przez cały rok. Przykładowo, lekki krem nawilżający Cetaphil PRO Redness Control Krem nawilżający na dzień SPF 30 zawiera filtr SPF 30, który zapewnia codzienną ochronę przeciwsłoneczną, a jednocześnie łagodzi skłonność do zaczerwienień skóry.
- Używanie dermokosmetyków rozjaśniających przebarwienia – włącz do pielęgnacji kosmetyki zawierające składniki pomagające stopniowo wyrównywać koloryt skóry. Szukaj w składzie substancji takich jak niacynamid (witamina B3), witamina C, kwasy AHA (np. kwas glikolowy) czy retinol. Działają one na powierzchni skóry, redukując widoczność istniejących plam pigmentacyjnych i zapobiegając powstawaniu nowych. Pamiętaj, że rozjaśnianie przebarwień to proces – pierwsze efekty mogą być widoczne dopiero po kilku tygodniach regularnego stosowania dermokosmetyków.
- Regularne nawilżanie skóry – dobrze nawilżona skóra lepiej się regeneruje i jest mniej podatna na podrażnienia. Każdego dnia sięgaj po odpowiedni krem nawilżający dopasowany do twojego typu cery. Na dzień sprawdzi się lżejszy preparat, np. Cetaphil DA Ultra Krem intensywnie nawilżający, który świetnie nadaje się także jako baza pod makijaż, natomiast na noc warto nałożyć regenerujący produkt, taki jak np. Cetaphil PS Lipoaktywny Krem nawilżający. Regularne stosowanie kosmetyków tego typu zapewni skórze optymalny poziom nawodnienia i pomoże utrzymać jej równomierny, zdrowy koloryt.
- Wprowadzenie i utrzymanie diety bogatej w antyoksydanty – odżywianie również ma wpływ na kondycję skóry. Witaminy o silnym działaniu przeciwutleniającym, przede wszystkim C i E, wspomagają odnowę komórek skóry i mogą pomagać w redukcji przebarwień. Dbaj o dietę obfitującą w warzywa, owoce, orzechy i pełnoziarniste produkty zbożowe – dostarczysz w ten sposób organizmowi antyoksydantów, które wspierają skórę od wewnątrz.
- W razie potrzeby skonsultowanie się ze specjalistą – jeśli borykasz się z rozległymi lub nietypowymi zaburzeniami pigmentacji, nie wahaj się zasięgnąć porady dermatologa. Lekarz oceni charakter zmian i zaproponuje odpowiednie metody leczenia albo zabiegi (np. laserowe usuwanie przebarwień, peelingi chemiczne) w celu wyrównania kolorytu skóry. Specjalista doradzi też, jakie kosmetyki stosować w domu, aby zapobiegać nawrotom przebarwień po terapii.
Zapytaliśmy farmaceutkę
Jaki składnik sprawdzi się, aby rozjaśnić przebarwienia i wyrównać koloryt skóry?
Przebarwienia skóry to częsty problem, szczególnie po ekspozycji na słońce, stanach zapalnych (np. trądziku) czy w przebiegu melazmy. W gąszczu obietnic marketingowych warto postawić na substancje, których działanie potwierdzają badania naukowe. Jako magister farmacji, przygotowałam przegląd 3 najskuteczniejszych składników, które realnie wpływają na rozjaśnienie skóry i wyrównanie jej kolorytu.
1. Niacynamid (witamina B3)
To jeden z najlepiej tolerowanych składników o działaniu wybielającym. Hamuje transport melaniny z melanocytów do komórek skóry, redukując przebarwienia bez ryzyka podrażnień.
- Widoczne efekty już po 4–8 tygodniach regularnego stosowania (5%).
- W badaniach wykazano skuteczność porównywalną do hydrochinonu – klasycznego leku depigmentującego [1].
2. Kwas traneksamowy
Choć znany głównie z działania przeciwkrwotocznego, w kosmetyce świetnie radzi sobie z przebarwieniami.
- Hamuje uwalnianie mediatorów stymulujących melanogenezę po UV i zapaleniu.
- W badaniach wykazano skuteczność w redukcji melazmy i przebarwień pozapalnych.
- Szczególnie skuteczny w połączeniu z niacynamidem i ekstraktem z lukrecji [2].
3. Retinol (witamina A)
Retinol to złoty standard w pielęgnacji przeciwstarzeniowej – ale również jeden z najlepszych składników na przebarwienia.
- Przyspiesza odnowę komórkową, zmniejsza aktywność tyrozynazy i rozjaśnia istniejące zmiany pigmentacyjne.
- W badaniach klinicznych udowodniono jego skuteczność w leczeniu melazmy oraz przebarwień potrądzikowych.
- Warto zacząć od niskich stężeń (np. 0,25–0,5%), stosować na noc i zawsze łączyć z filtrami UV [3].
Mgr. farm. Katarzyna Silczuk
Najczęściej zadawane pytania
Czy osoby z ciemną karnacją muszą używać kremu z filtrem?
Tak – ciemniejsza skóra również wymaga ochrony przeciwsłonecznej. Choć większa ilość melaniny sprawia, że skóra ciemna rzadziej ulega oparzeniom, promieniowanie UV nadal może powodować w niej uszkodzenia (przyspiesza starzenie, wywołuje przebarwienia, a także może prowadzić do nowotworów skóry). Dermatolodzy zalecają, by każdy – niezależnie od karnacji – codziennie używał kosmetyków z filtrem SPF i unikał nadmiernej ekspozycji na słońce.
Jak zapobiegać powstawaniu przebarwień na skórze?
Najważniejsza jest codzienna ochrona przed słońcem. Stosowanie kremu z filtrem UV (minimum SPF 30) na co dzień i unikanie intensywnego opalania zapobiega nadmiernej produkcji melaniny oraz powstawaniu nowych przebarwień. Warto również dbać o nawilżenie skóry i jej regenerację – zdrowa, dobrze nawilżona skóra lepiej radzi sobie z uszkodzeniami. Osobom ze skłonnością do plam pigmentacyjnych pomaga też włączenie do pielęgnacji serum z antyoksydantami (np. witaminą C lub E), aby wspomóc ochronę przed wolnymi rodnikami.
